Architektura baroku
Cechuje ją monumentalność,
dynamika, bogactwo dekoracji i form
ornamentalnych, hieratyzacja elementów kompozycyjnych kumulująca
na osi środkowej. Efekty światłocieniowe uzyskiwane przez wygięcie elewacji,
przerywanie gzymsów, wnętrza zdobione sztukateriami i malowidłami
(często iluzjonistycznymi). Charakterystyczne dla epoki było organiczne
łączenie architektury, malarstwa i rzeźby W architekturze sakralnej najczęściej
spotykanytyp przestrzenny wywodzący się z rzymskiego kościoła Il Gesú.
Różnorodne rozwiązania elewacji i rzutów kościołów (fasady parawanowe,
wieże, kopuły na skrzyżowaniu naw,plany podłużne, podłużno-centralne,
eliptyczne). Monumentalne założenia klasztorne, zbliżone do pałacowych.
W architekturze świeckiej typ
pałacu między dziedzincem i ogrodem
(Wersal, Vaux-le-Vicomte), zazwyczaj na osi głównej, sala i reprezentacyjna
klatka schodowa, ogród o układzie osiowo-geometrycznym i promienistym
(barokowy styl ogrodowy). Rozkwit urbanistyki - liczne owalne,
okrągłe i prostokątne place z zasadą trójramienistego
rozgałęzienia arterii (Rzym, Wersal).
Eklektyzm
Styl ten jest połączeniem środków
formalnych i treściowych, zaczerpnięte z
innych stylów, kręgów twórczych, dające efekt kompilacji i dalekie od spójnej całości.
Postawa eklektyczna występuje
w różnych epokach artystycznych, widoczna
jest już w starożytnym Egipcie, sztuce hellenistycznej oraz
rzymskiej.
W XVI w. stanowiła podstawę akademizmu (malarska rodzina Carraccich).
Przykładem eklektycznej
postawy projektanta epoki baroku może być
kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu, zaprojektowany przez E. von
Fischera.
W XIX w. eklektyzm rozpowszechniony został pod wpływem historyzmu i
estetycznej
teorii potrzeby konfrontacji wielorakiego piękna z różnych epok.
Najwybitniejszymi
przedstawicielami eklektyzmu europejskiego byli:
G. Semper (gmach Opery w Dreźnie) i
Ch. Garnier (Opera Paryska, gmach kasyna w
Monte Carlo).
W Polsce znakomitym przykładem jest Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie
(zaprojektowany przez J. Zawiejskiego, zbudowany w latach 1889-1893).
Eklektyzm w filozofii greckiej
oznacza połączenie wybranych poglądów z
filozofii epikurejskiej, sceptycznej i stoickiej i na tej podstawie ukształtowanie
stoicyzmu średniego przez Panajtiosa z Rodos
Funkcjonalizm
Kierunek we współczesnej
architekturze, urbanistyce i sztuce użytkowej,
którego głównym założeniem jest wysunięcie na plan pierwszy funkcji,
od której są uzależnione zarówno elementy techniczne (materiał,
konstrukcja),
jak i estetyczne (forma). Jako naturalna tendencja występuje w architekturze od
czasów najdawniejszych.
Podstawy współczesnego
funkcjonalizmu ukształtowały się pod koniec XIX w.
jako reakcja przeciw eklektyzmowi. Prekursorem funkcjonalizmu był
amerykański architekt L. Sullivan, a w Europie m.in. O. Wagner i grupa
architektów
modernistycznych (m.in. J. Hoffman, A. Loos, H. van de Velde, A. Perret).
Rozkwit funkcjonalizmu po I wojnie światowej, głównie w Niemczech (Bauhaus) i
Francji (T. Garnier, Le Corbusier), pozostawał w związku z ówczesnymi
koncepcjami
społecznymi. Tendencje funkcjonalistyczno-konstruktywistyczne znalazły wówczas
odbicie w architekturze ZSRR, Holandii i Polski (grupa Praesens).
Główną tezą funkcjonalizmu
była idea czystej architektury,
wolnej od subiektywizmu i tradycjonalizmu, której celem było zaspokojenie
potrzeb ludzkich, zacieranie różnicy między architekturą i techniką, kult maszyny,
zastosowanie nowoczesnych materiałów i konstrukcji, swobodnie kształtowane
elewacje i plany wnętrz, neutralne kolorystyczne, skąpo
umeblowane.
Architektura klasycyzmu
Architektura okresu klasycyzmu
jest niejednolita, początkowo zachowuje
delikatność i umiar rodem z rokoka, np. Mały Trianon z Wersalu zaprojektowany
przez J.A. Gabriela. Kolejną odmianę stanowił kierunek akademicki z
monumentalizmem
palladiańskim oparty na najsłynniejszych budowlach Rzymu (np. Panteon),
operujący planami centralnymi z kopułami, kolumnadami, np. Panteon w Paryżu
(architekt J.G. Soufflot). Jeszcze jedną odmianę stanowi kierunek
hellenistyczny operujący
wzorami ze starożytnej Grecji, np. kościół Św. Magdaleny i Giełda w Paryżu.
Późny klasycyzm swe
najbardziej monumentalne oblicze osiągnął w czasach
Napoleona I jako oficjalny styl cesarstwa i nosi nazwę empiru. Przykładem twórczość
C. Perciera i P.F. Fontaine'a oraz Łuk Triumfalny w Paryżu
na placu de Gaulle'a (architekt J.F. Chalgrin).
W pozostałych krajach do głównych
przedstawicieli należeli:
Niemcy C.G. Langhans (Brama Brandenburska w Berlinie),
K.F. Schinkel (Nowy Odwach i Stare Muzeum w Berlinie),
L.von Klenze (Gliptoteka i Propyleje w Monachium),
Anglia - J. Adam, J. Soane (Bank of England), R. Smirke (British Museum),
Rosja - W. Bałenow, M. Kazakow (gmach Senatu na Kremlu w Moskwie),
G. Quarenghi (Instytut Smolny w Petersburgu),
A. Zacharow (gmach Admiralicji w Petersburgu),
Polska - D. Merlini i J.Ch. Kamsetzer (Łazienki i wnętrza Zamku Królewskiego
w Warszawie), S.B. Zug (kościół ewangelicki w Warszawie),
W. Gucewicz (katedra w Wilnie), J. Kubicki (Belweder),
P.Ch. Aigner (kościół Św. Aleksandra w Warszawie),
A. Corazzi (Teatr Wielki w Warszawie).
Modernizm
Jest to zespół kierunków
literacko-artystycznych oraz światopoglądowych,
występujących szczególnie w pierwszej fazie epoki M3odej Polski, w latach
1880-1910.
Termin wieloznaczny, różnie rozumiany i definiowany w odniesieniu
do literatury i poszczególnych dyscyplin artystycznych.
Wprowadzony w latach 90. przez
krytyka wiedeńskiego H. Bahra.
Inspiracją dla modernizmu były m.in. idealistyczne filozoficzne
A.
Schopenhauera i F. Nietzschego, zwłaszcza dla twórców
niemieckich i środkowej Europy.
Pośród cech wspólnych
modernizmu wymienia się: poczucie kryzysu kultury i cywilizacji,
dekadentyzm, sprzeciw wobec tradycyjnej moralności mieszczańskiej,
hasło "sztuka dla sztuki", styl życia tzw. cyganerii artystycznej.
W Polsce modernizm związany był
z formacją literacko-artystyczną Młodej Polski.
W sztukach plastycznych zapoczątkowany ok. 1900,
stojący w opozycji do naturalizmu sztuki XIX w. i dążący do nasyconej głębokimi
treściami syntezy przedstawianych elementów,
stąd dużą rolę w okresie modernizmu odgrywał symbolizm.
Modernizm przyjął różne
nazwy: w Niemczech Jugendstil, w Austrii Die Secession,
w Anglii Modern Style, we Francji L'art Nouveau, w Polsce Secesja i Młoda
Polska.
W architekturze odróżniany od secesji jako późniejsza faza stylistyczna,
również odchodząca od historyzmu, cechująca się prostotą i logiką formy
oraz śmiałym zestawieniem brył architektonicznych.
Neogotyk
Kierunek w architekturze i
rzemioole artystycznym powstały w czasach nowożytnych,
oparty na formach gotyckich, początkowo związany z angielską sztuką
preromantyczną 2. połowa XVIII w. (sztuczne ruiny gotyckie w parkach
krajobrazowych),
następnie stosowany w architekturze mieszkalnej
(dom H. Walpole'a w Strawberry Hill, 1747-1780).
Najbardziej monumentalną realizacją w stylu neogotyckim jest gmach parlamentu
londyńskiego (1840-1860, architekci Ch. Barry, A.W. Pugin),
ponadto ratusz w Wiedniu i parlament w Budapeszcie.
Czołowymi teoretykami
neogotyku byli: E. Viollet-le-Duc (Francja) oraz
K.F. Schinkel (Niemcy).
W Polsce przykładów
architektury neogotyckiej dostarcza spuścizna H. Marconiego,
np. pałac Paców w Dowspudzie (1823),
A. Idźkowskiego - fasada katedry Św. Jana w Warszawie (1836, nie zachowana),
F. Księżarskiego - gmach Collegium Novum UJ w Krakowie (1887),
K.F. Schinkela - rezydencja w Kamieńcu Ząbkowickim.
Neorenesans
Jeden z kierunków w
architekturze XIX w.,
inspirowany badaniami nad sztuką renesansu i charakteryzujący się nawrotem
do
jego form. Rozwinął się szczególnie w Niemczech (G. Semper - Galeria Drezdeńska,
F. von Gartner - Biblioteka w Monachium), ogarnął także całą Europę i
dotarł do Ameryki.
We Francji rozwinął się pod
wpływem gotycyzującego renesansu
( w Paryżu Hôtel de Ville, Th. Ballu i J.B. Deperthes).
W Polsce najpopularniejszymi przedstawicielami byli
H. Marconi
(np. gmach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, Pałac Zamoyskiego),
J. Huss (np. Dom Pod Gryfami przy placu Trzech Krzyży).
Formy neorenesansu stosowano
najczęściej w monumentalnych
gmachach użyteczności publicznej (biblioteki, muzea).
Palladianizm
Styl w architekturze, klasycznie
monumentalny, funkcjonalny,
nawiązujący do porządku antycznego, ale z istotnymi modyfikacjami.
Palladianizm rozwinął się pod wpływem teorii i twórczości A. Palladia,
włoskiego architekta okresu renesansu.
W kompozycji pałaców
palladianizm stosował tzw. wielki porządek obejmujący
kilka kondygnacji. Przeciwstawiany jest barokowi, który był oficjalnym stylem
papiestwa. Rozwinął się szczególnie w krajach protestanckich i w Anglii.
W Holandii po 1630 palladianizm utrwalał
H. de Keyser (1565-1621) - kościół Zuiderher w Amsterdamie.
Ze szkoły holenderskiej
wywodził się Tylman z Gameren, twórca pracujący w Polsce
(m.in. pałac Krasińskich w Warszawie). W Anglii palladianizm przetrwał ponad
100 lat,
popularny był też we Francji (monumentalne budowle z czasów Ludwika XIV).
Nawrót do palladianizmu nastąpił w okresie klasycyzmu (2. połowa XVIII w.),
kiedy to chętnie nawiązywano do twórczości A. Palladia.
